ဒုကၡသစၥာ

ျမင္ဆဲ၊ ၾကားဆဲ စသည္၌ ထင္ရွားေသာ ရုပ္နာမ္ အေပါင္းကုိ ဥပါဒါနကၡႏၶာ ဟုေခၚသည္။ တဏွာျဖင့္ ဒိ႒ိျဖင့္ စြဲလန္းနုိင္ေသာေၾကာင့္ ေခၚဆုိရျခင္းျဖစ္သည္။ ဥပါဒါနကၡာဟု ေခၚေသာ ရုပ္၊ ေ၀ဒနာ၊ သညာ၊ သခၤါရ၊ ၀ိဥာဥ္တုိ႔ကုိ သကၠာယ ဟုေခၚသည္။ သကၠာယ ဟူသည္မွာ ထင္ရွားရွိေသာ ရုပ္နာမ္ အေပါင္းပင္ျဖစ္သည္။ သကၠာယ ဆုိတဲ့ ရုပ္နာမ္ အေပါင္းကုိ ဒုကၡသစၥာ- ဆင္းရဲ အစစ္အမွန္ဟူ၍ ေခၚသည္။ (လုိရင္းကား ရုပ္နာမ္ အေပါင္းသည္ပင္ ဒုကၡသစၥာျဖစ္ေပသည္။)

သမုဒယသစၥာ

ႏွစ္သက္သာယာ ျပီးဆာေနတဲ့ တဏွာဟာ သကၠာယ ေခၚတဲ့ ရုပ္နာမ္ခႏၶာ ဒုကၡသစၥာ ျဖစ္ပြားရျခင္း၏ အေၾကာင္းရင္းပါဘဲ လုိ႔ သိေစလုိတာပါဘဲ ။ တဏွာဆုိတဲ့ ပါဠိက ဆာတယ္လုိ႔ အနက္ရွိတယ္။ ဆာတယ္ဆုိတာ စားခ်င္ျပီးဆာတာ ေသာက္ခ်င္ျပီးဆာတာ မ်ိဳးပါဘဲ။ ႏွစ္သက္သာယာတာလဲ ဆာတဲ့ သေဘာဘဲ။ လုိခ်င္တာ ေတာင့္တရတာ..၊ ရခ်င္တာ ခံစားခ်င္တာေတြ လဲ ဆာတဲ့ သေဘာပဲ၊ ယခုလူေတြဟာ အေကာင္းေတြကုိ ျမင္ရလုိ႔လဲ အားမရဘူး၊ ထပ္ကာထပ္ကာ ျမင္ခ်င္ေနတာပဲ၊ ၾကားလုိ႔လဲ အားမရဘူး၊ ထပ္ကာထပ္ကာ ၾကားခ်င္ေနတာပဲ၊ နံလုိ႔လဲ အားမရဘူး၊ ထပ္ကာထပ္ကာ နံခ်င္ေနတာပဲ၊ စားလုိ႔လဲအားမရဘူး၊ ထပ္ကာထပ္ကာ စားခ်င္ေနတာပဲ၊ ေတြ႔ထိလုိ႔လဲ အားမရဘူး။ ထပ္ကာထပ္ကာ ေတြ႔ထိျပီး ခံစား ခ်င္ေနတာပဲ၊ အာရုံေကာင္းေတြကုိ စိတ္ကူးၾကံစည္လုိ႔လဲ အားမရဘူး၊ ထပ္ကာထပ္ကာ ၾကံခ်င္ေနတာပဲ၊ အဲဒီလုိ အားမရနုိင္တာဟာ ဆာတဲ့ သေဘာပဲ။ (လုိရင္းကား တဏွာသည္ သမုဒၵယ သစၥာပင္တည္း)

နိေရာဓသစၥာ

နိေရာဓ သစၥာဆုိတဲ့ နိဗၺာန္တရားက အသိခက္တယ္၊ အေျပာရလည္းခက္တယ္၊ မိမိတုိ႔ သႏၲန္မွာ ရွိေနတဲ့ ရုပ္နာမ္မ်ားလုိ မိမိတုိ႔ မ်က္ေမွာက္ မွာရွိေနတဲ့ ရုပ္၀တၳဳမ်ားလုိ သိဖုိ႔လည္း မလြယ္ဘူး၊ ေျပာဖုိ႔လည္း မလြယ္ဘူး၊ သကၠာယ နိေရာေဓာဆုိတာကုိ ဒဲ့ဒုိးေျပာမယ္ဆုိရင္ ဥပါဒါနကၡႏၶာဆုိတဲ့ ရုပ္နာမ္တုိ႔၏ ခ်ဳပ္ျခင္း ကင္းျငိမ္းျခင္းလုိ႔ ေျပာရမွာပဲ၊ ဒါေပမဲ့ အဲဒီရုပ္နာမ္ေတြ ခ်ဳပ္တာကလည္း ျဖစ္ျပီးေတာ့ ခ်ဳပ္ပ်က္သြားတာမ်ိဳးကုိ ဆုိလုိတာ မဟုတ္ဘူး၊ ျဖစ္ေနက် ရုပ္နာမ္ေတြ အေၾကာင္းမရွိလုိ႔ လုံးလုံး မျဖစ္ဘဲ ခ်ဳပ္ျခင္း ကင္းျငိမ္းျခင္းကုိသာ ဆုိလုိတယ္ ဒါေၾကာင့္ ဒီမွာ အေၾကာင္းျဖစ္တဲ့ သမုဒယ တဏွာ၏ ခ်ဳပ္ျခင္းျဖင့္ ေဖာ္ျပထားတာပါပဲ။ ( ေထရီမ ေျဖဆုိေတာ္မူထားေသာ တုိက္ရုိက္ အေျဖမွာကား တဏွာခ်ဳပ္ျခင္း ပင္ျဖစ္ပါသည္။)

မဂၢသစၥာ

သမၼာဒိ႒ိ စေသာ မဂၢင္ရွစ္ပါးသည္ပင္ သကၠာခ်ဳပ္ျခင္း သုိ႔ေရာက္ေသာ အက်င့္ဟု ေခၚသည္။

သမၼာဒိ႒ိ- မွန္စြာ ျမင္ျခင္း။
သမၼာသကၤပၸ-မွန္စြာၾကံျခင္း။
သမၼာ၀ါစာ- မွန္စြာေျပာျခင္း။
သမၼာကမၼႏၲ-မွန္စြာျပဳျခင္း
သမၼာအာဇီ၀-မွန္စြာ အသက္ေမြးျခင္း။
သမၼာ၀ါယာမ- မွန္စြာအားထုတ္ျခင္း။
သမၼာသတိ- မွန္စြာ အမွတ္ရျခင္း။
သမၼာသမာဓိ- မွန္စြာ စူးစုိက္တည္ၾကည္ျခင္း။